جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی 🥇【آپدیت جدید】⚖️

جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی از مفاهیم کلیدی در حقوق کیفری ایران هستند. قانون مجازات اسلامی با توجه به تفاوت‌های این دو مفهوم، مسئولیت کیفری و مجازات متناسب را برای هر کدام تعیین می‌کند. جرم و مجازات هر کدام بستگی به مفهوم و ماهیت آنها بستگی دارد که در ادامه می خواهیم به تفاوت و مقایسه هر کدام از جرایم اشاره کنیم. همراه ما باشید تا با جزئیات بیشتری از این جرایم آشنا شوید.

مفهوم شروع به جرم در قانون مجازات اسلامی

شروع به جرم به عملی گفته می‌شود که فرد با نیت ارتکاب یک جرم مشخص، اقداماتی را برای انجام آن آغاز کرده، اما به دلایل مختلف موفق به تکمیل جرم نمی‌شود. این اقدامات ممکن است شامل برنامه‌ریزی و اقدام‌های اولیه لازم برای ارتکاب جرم باشد که به‌طور کلی نشان‌دهنده قصد مجرمانه و تلاش جدی برای ارتکاب جرم است. در این حالت، فرد به دلیل انجام این اقدامات، در معرض تعقیب قانونی قرار می‌گیرد ، حتی اگر جرم نهایی محقق نشود.

جرم عقیم چیست؟

در مسائل مربوط به جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی تعریفی برای هر کدام مشخص شده است. جرم عقیم به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فرد قصد ارتکاب جرم را دارد و برای انجام آن اقدام می‌کند، اما به دلایلی خارج از اراده او، جرم نهایی محقق نمی‌شود. در این نوع جرم، مرتکب تمامی اقدامات لازم برای انجام جرم را انجام می دهد. قانون مجازات اسلامی ایران در خصوص جرم عقیم، نوعی مسئولیت کیفری را برای مرتکب در نظر می‌گیرد، هرچند که جرم نهایی محقق نشده است.

برای مشاوره با بهترین وکیل در تهران کلیک کنید!

جرم محال چیست؟

جرم محال به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد با قصد مجرمانه اقدام به ارتکاب عملی می‌کند که از نظر قانونی جرم است، اما به دلیل شرایط یا اوضاع و احوال غیرممکن، وقوع جرم از ابتدا امکان‌پذیر نیست. در این نوع جرم، اگرچه نیت و تلاش برای ارتکاب جرم وجود دارد، اما به دلیل عواملی مانند انتخاب هدفی نادرست یا ابزار نامناسب، نتیجه جرم به هیچ وجه قابل تحقق نیست. به عنوان مثال، تلاش برای قتل فردی که قبلاً فوت کرده است، یک جرم محال محسوب می‌شود. قانون مجازات اسلامی ایران با توجه به عدم امکان تحقق جرم، معمولاً مسئولیت کیفری کمتری برای مرتکب جرم محال در نظر می‌گیرد. در ادامه می خواهیم به انواع جرم محال بپردازیم که عبارتند از:

جرم محال مطلق: این نوع جرم زمانی رخ می‌دهد که موضوع جرم از اساس وجود ندارد یا شرایط لازم برای تحقق جرم در آن کاملاً ناتمام است. به عبارت دیگر، جرم محال مطلق به وضعیتی اشاره دارد که موضوع جرم به‌طور کامل غیرقابل تحقق است

جرم محال نسبی: این نوع جرم زمانی بروز می‌کند که موضوع جرم ممکن است وجود داشته باشد،اما در لحظه ارتکاب جرم به‌طور تصادفی یا به دلیل یک عامل خارجی، تحقق جرم امکان‌پذیر نمی‌شود.

چه تفاوتی بین جرم عقیم و محال وجود دارد؟

جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی تفاوت‌هایی در شرایط تحقق جرم و مسئولیت کیفری مربوط می‌شوند. جرم عقیم به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد با وجود قصد مجرمانه و تلاش برای ارتکاب جرم، به دلیل عوامل خارج از کنترل او، مانند نقص ابزار یا مداخله شخص ثالث، قادر به تحقق جرم نیست. به عبارت دیگر، در جرم عقیم، اقدامات لازم برای انجام جرم انجام شده‌اند، اما نتیجه مطلوب به دلایل غیرقابل پیش‌بینی به‌دست نمی‌آید. در این نوع جرم، مسئولیت کیفری همچنان برای مرتکب وجود دارد، زیرا نیت و اقدام مجرمانه او واضح است.

در مقابل، جرم محال به وضعیتی اشاره دارد که حتی با وجود نیت و تلاش برای ارتکاب جرم، امکان تحقق جرم از ابتدا غیرممکن است. این عدم امکان می‌تواند ناشی از عدم وجود موضوع جرم، ناکارآمدی وسیله مورد استفاده، یا شرایطی باشد که اساساً وقوع جرم را منتفی می‌کند. به عنوان مثال، تلاش برای سرقت از شیئی که اصلاً وجود ندارد یا استفاده از وسیله‌ای که به‌طور ذاتی برای تحقق جرم مناسب نیست، نمونه‌هایی از جرم محال هستند. در این حالت، مسئولیت کیفری معمولاً به دلیل عدم امکان تحقق جرم، کمتر از جرم عقیم است. در این خصوص این جرم عقیم و محال تشابهاتی هم با هم دارند که به آنها اشاره خواهیم کرد:

• ناموفقیت در تحقق جرم: در هر دو مورد، مجرم به هدف خود برای ارتکاب جرم نمی‌رسد.
• اقدام به ارتکاب جرم: هر دو حالت به مرحله‌ای از ارتکاب جرم می‌رسند که به دلایلی خارج از اراده مرتکب، جرم به اتمام نمی‌رسد.
• مسئولیت کیفری: در هر دو مورد، مسئولیت کیفری برای مجرم وجود دارد، اما میزان مجازات ممکن است متفاوت باشد.
• قصد ارتکاب جرم: در هر دو حالت، فرد قصد ارتکاب جرم داشته و اقداماتی را برای انجام آن آغاز کرده است.

شرایط تحقق جرم عقیم

در جرم عقیم، اراده و قصد مجرمانه از اهمیت بالایی برخوردار است. مرتکب باید به‌طور آگاهانه و با میل و اراده خود به‌سوی ارتکاب جرم پیش رود و اقداماتی را انجام دهد که طبق قانون جرم محسوب می‌شود. این اقدامات باید نشان‌دهنده قصد قطعی او برای ارتکاب جرم باشد. به‌عبارت دیگر، اگرچه مرتکب با تمام توان خود برای انجام جرم تلاش می‌کند، اما نتیجه‌ای که قصد داشته، محقق نمی‌شود.

در ادامه، اتمام عملیات اجرایی جرم به عنوان یکی از شرایط مهم جرم عقیم مطرح است. مرتکب باید تمامی اقدامات لازم برای ارتکاب جرم را به اتمام برساند، به‌طوری که قصد مجرمانه او آشکار گردد. این اقدامات نشان‌دهنده تصمیم قاطع مرتکب برای انجام جرم است. هرچند ممکن است به دلایلی، مانند اشتباه در هدف‌گیری یا ناکارآمدی ابزار، موفقیتی در تحقق جرم به دست نیاید، اما عملیات اجرایی تا انتها انجام می‌شود.

بی‌نتیجه ماندن عملیات اجرایی جرم ویژگی مهم دیگری در جرم عقیم است. به‌رغم تمامی تلاش‌های مرتکب برای انجام جرم، نتیجه مورد نظر، که همان وقوع جرم است، حاصل نمی‌شود. این بی‌نتیجه ماندن ممکن است به دلایلی مانند عدم تأثیر روش‌های به‌کاررفته یا عوامل خارج از کنترل مرتکب باشد. از سوی دیگر، در جرم محال، به دلیل شرایط غیرممکن یا محال بودن از اساس، حتی اگر تمامی عملیات اجرایی انجام شود، باز هم امکان وقوع جرم وجود ندارد. در این حالت، مرتکب و هر شخص دیگری نمی‌تواند جرم را تحت شرایط موجود به انجام برساند.

شرایط تحقق جرم محال

وجود اراده و قصد مجرمانه: مرتکب باید به‌طور آگاهانه و با نیت ارتکاب جرم اقدام کند. که به‌طور معمول منجر به وقوع جرم می‌شود. هرچند در جرم محال، مرتکب از غیرممکن بودن تحقق نتیجه آگاه نیست.

اتمام عملیات اجرائی جرم: مرتکب باید تمام مراحل لازم برای ارتکاب جرم را به پایان برساند. اما نتیجه جرم به دلیل غیرممکن بودن تحقق آن، محقق نمی‌شود. این غیرممکن بودن ممکن است به دلیل اشتباه در موضوع جرم یا شرایطی باشد که مانع از وقوع جرم می‌شوند، اما مرتکب از این امر بی‌اطلاع است.

غیرممکن بودن حصول نتیجه مجرمانه: نتیجه مجرمانه به دلیل شرایطی غیرممکن بوده و تحقق آن محال است. این شرایط ممکن است شامل اشتباه در ابزار، موضوع جرم، یا وضعیت خارجی باشد که مانع از وقوع جرم می‌شود.

چه مجازاتی برای جرم عقیم و محال در نظر گرفته شده است؟

جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی به‌طور مستقیم پیش‌بینی نشده‌اند، اما مفهوم شروع به جرم در ماده ۴۱ این قانون به بررسی این نوع جرایم نزدیک می‌شود. این ماده به نحوه برخورد با اقداماتی که برای ارتکاب جرم انجام می‌شود، اما به نتیجه نمی‌رسد، اشاره دارد. طبق این ماده، مجازات برای شروع به جرم به میزان عملیاتی که انجام شده و قابلیت تحقق جرم دارد، تعیین می‌شود. در نتیجه، برای جرم عقیم و جرم محال، مجازات به همان اندازه‌ای که برای شروع به جرم در نظر گرفته شده، اعمال می‌شود، یعنی بر اساس اقداماتی که مرتکب انجام داده، مجازات تعیین می‌شود.

جرم عقیم و جرم محال از این نظر که جرم به‌طور نهایی تحقق نمی‌یابد، به شروع به جرم شباهت دارند. در حالت جرم عقیم، اگرچه اقدامات لازم برای ارتکاب جرم انجام شده، اما به دلیل مشکلاتی در نتیجه‌گیری، جرم محقق نمی‌شود. این موضوع موجب می‌شود که جرم عقیم در چارچوب ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی قرار گیرد و برای آن مجازاتی مشابه با شروع به جرم در نظر گرفته شود. بنابراین، اگر اقداماتی که انجام شده، جرم محسوب شود، مرتکب به مجازات مشابهی با شروع به جرم محکوم می‌شود.

به علاوه، ماده ۶۱۳ قانون مجازات اسلامی به طور خاص به مصادیق شروع به جرم قتل عمدی پرداخته است و به نظر می‌رسد که این مفاد قابل تعمیم به جرم عقیم نیز باشد. طبق این ماده، مرتکب شروع به جرم قتل عمدی ممکن است به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم شود. از این‌رو، برای جرم عقیم در قتل عمدی نیز می‌توان مجازات مشابهی در نظر گرفت.

برای مشاوره با بهترین وکیل کیفری در تهران کلیک کنید!

مسئولیت مدنی جرائم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی

در جرم عقیم، با اینکه جرم به نتیجه نهایی نرسیده است، ممکن است از اقدامات مجرمانه مرتکب خسارتی به مجنی علیه وارد شود. به‌عنوان مثال، در صورتی که فردی به قصد ارتکاب جرم به دارایی یا جسم شخصی آسیب بزند، حتی اگر جرم به نتیجه نرسد، مجنی علیه ممکن است آسیب‌های مالی یا جسمانی متحمل شده باشد. با توجه به این آسیب‌ها و تقصیر موجود، مجنی علیه می‌تواند طبق قانون مدنی، از باب جبران خسارت، علیه متهم طرح دعوی کند.

در جرم محال، نیز ممکن است با اینکه تحقق جرم از اساس غیرممکن است، اما اقدامات مرتکب منجر به ایجاد خسارت به مجنی علیه شود. برای مثال، اگر فردی در شرایطی که وقوع جرم به‌طور کامل غیرممکن است، اقداماتی انجام دهد که باعث آسیب به شخص یا دارایی او گردد، این اقدامات می‌تواند منجر به مطالبه خسارت از طرف مجنی علیه شود. در این شرایط، به‌رغم اینکه جرم به نتیجه نرسیده، مسؤولیت مدنی به دلیل تقصیر و خسارت‌های وارده باقی می‌ماند.

بنابراین، در هر دو حالت جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی، به دلیل وجود تقصیر و احتمال وقوع خسارت، امکان طرح دعوی و مطالبه خسارت طبق قانون مدنی وجود دارد. این امکان به مجنی علیه این اجازه را می‌دهد که به‌واسطه جبران خسارت ناشی از اقدامات مجرمانه، علیه متهم دعوی کند.

اهمیت مشاوره با وکیل در جرایم عقیم و محال

مشاوره با وکیل در مورد جرایم عقیم و جرایم محال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این نوع جرایم به دلایل مختلفی ممکن است پیچیدگی‌های خاص خود را داشته باشند. در جرائم عقیم، با وجود اینکه عملیات اجرائی جرم به پایان رسیده، اما نتیجه نهایی به‌دلیل ناکارآمدی ابزار یا روش‌ها حاصل نمی‌شود. در چنین مواردی، وکیل می‌تواند با تحلیل دقیق اقدامات انجام‌شده و شرایط پرونده، استراتژی مناسب دفاعی را ارائه دهد. وکیل با تجربه در این زمینه قادر است به تحلیل دقیق وضعیت موجود و ارائه مشاوره‌های حقوقی مناسب بپردازد تا از سوءتفاهمات احتمالی جلوگیری کند.

کلام آخر

در مقاله حاضر، به ماهیت و مفهوم جرم عقیم و محال مطابق قانون مجازات اسلامی پرداخته‌ایم و انواع مختلف جرم محال را بررسی کرده‌ایم. تفاوت‌ها و شباهت‌های میان جرم عقیم و محال نیز مورد تحلیل قرار گرفته است تا خوانندگان با درک بهتری از این دو نوع جرم مواجه شوند. این بررسی شامل تحلیل عملیاتی و حقوقی هر یک از جرایم و نحوه تأثیر آنها بر فرآیند قضائی و قانونی بود. همچنین، به بررسی تفاوت‌های کلیدی میان این دو نوع جرم و چگونگی مواجهه با آنها در چارچوب قانونی پرداختیم. در پایان، به مجازات‌های مربوط به این جرایم و اهمیت مشاوره با وکیل برای بهبود روند رسیدگی به پرونده‌های مرتبط اشاره کردیم. از همراهی شما در این مقاله سپاسگزاریم و از شما دعوت می‌کنیم تجربیات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید تا با هم به بررسی دقیق‌تری از این موضوعات بپردازیم.